Thời điểm đầu năm là dịp để chúng ta nhìn lại và đánh giá những việc đã làm trong suốt một năm qua và định hướng hoạt động trong năm mới. Đối với công tác đối ngoại nói chung và đối ngoại đa phương nói riêng, 2020 là một năm thành công với nhiều hoạt động quan trọng được triển khai một cách chủ động, linh hoạt, sáng tạo trên tất cả các kênh và trụ cột, đạt nhiều kết quả ấn tượng. Trong đó, chúng ta đã đảm nhiệm tốt, có nhiều đóng góp tích cực, trách nhiệm trên cương vị Ủy viên không thường trực Hội đồng Bảo an Liên hợp quốc (UVKTT HĐBA LHQ), góp phần duy trì và thúc đẩy môi trường hòa bình, ổn định phục vụ phát triển kinh tế – xã hội, củng cố thế và lực của đất nước.
Ủy viên Trung ương Đảng, Thứ trưởng Bộ Ngoại giao Lê Hoài Trung.
Bối cảnh lớn của tình hình quốc tế, khu vực tác động đến hoạt động của HĐBA LHQ
Năm 2020 đánh dấu ba phần tư thế kỷ hình thành và phát triển của LHQ – tổ chức toàn cầu có vai trò và tầm vóc hàng đầu, biểu tượng cho hợp tác đa phương với nhiều đóng góp quan trọng cho việc hình thành và phát triển mạnh mẽ chủ nghĩa đa phương trên nền tảng các nguyên tắc cơ bản của luật pháp quốc tế, điều phối hành động của các quốc gia nhằm duy trì hòa bình, an ninh, bảo đảm quyền con người và thúc đẩy hợp tác phát triển, tìm giải pháp cho các vấn đề toàn cầu.
Song cũng chính vào thời điểm có ý nghĩa quan trọng này, sự bùng phát của đại dịch Covid-19 đã tạo ra một cuộc khủng hoảng chưa từng có tiền lệ, làm trầm trọng thêm các khó khăn, thách thức hiện hữu, đẩy lùi nhiều thành quả kinh tế – xã hội toàn cầu, và cũng làm phương hại đến các nỗ lực duy trì hòa bình bền vững ở nhiều quốc gia, khu vực. Xung đột, bạo lực vẫn phát sinh, tiếp diễn, thậm chí trở nên nghiêm trọng hơn ở nhiều điểm nóng trên thế giới, tác động cộng hưởng với các thách thức phi truyền thống như biến đổi khí hậu, an ninh lương thực, an ninh nguồn nước, dịch bệnh, khủng bố, tội phạm xuyên quốc gia, tội phạm mạng. Cùng với đó là sự suy giảm cam kết đa phương, xu hướng thúc đẩy chủ nghĩa dân tộc vị kỷ, mâu thuẫn và cạnh tranh chiến lược giữa các nước lớn, áp đặt chính trị cường quyền thay vì hành xử trên cơ sở tôn trọng Hiến chương LHQ và luật pháp quốc tế.
Trong bối cảnh đó, dù còn một số hạn chế và cần cải tổ để thích ứng và hoạt động hiệu quả hơn, HĐBA tiếp tục là cơ quan có vai trò, trách nhiệm hàng đầu trong duy trì hòa bình, an ninh toàn cầu, được cộng đồng quốc tế, kể cả các nước lớn, rất coi trọng. Hoạt động của HĐBA năm 2020 được duy trì với một một chương trình nghị sự phong phú, đa dạng, có khoảng 400 cuộc họp cấp Đại sứ và hàng trăm cuộc họp cấp làm việc, thảo luận tới 68 vấn đề về tình hình các tranh chấp, xung đột tại tất cả các châu lục cùng nhiều vấn đề chủ đề cấp thiết như ứng phó với đại dịch Covid-19, chống khủng bố, biến đổi khí hậu, phụ nữ, hòa bình và an ninh, trẻ em trong xung đột vũ trang, hoạt động gìn giữ hòa bình.
Chủ trương, định hướng lớn và những kết quả nổi bật đạt được trong năm 2020 của Việt Nam tại HĐBA LHQ
Việt Nam cũng đã trải qua năm 2020 với nhiều khó khăn, thách thức to lớn từ tình hình an ninh – chính trị, kinh tế – xã hội khu vực và thế giới diễn biến nhanh chóng, phức tạp, khó lường cùng với tác động của đại dịch Covid-19. Các cuộc khủng hoảng, xung đột ở các nước, các khu vực, dù xa xôi về địa lý, đều có thể tác động trực tiếp đến môi trường hòa bình, ổn định, phát triển kinh tế – xã hội của nước ta, đến an toàn, sinh kế của người dân ở trong nước cũng như công dân Việt Nam đang sinh sống, học tập và làm việc ở nước ngoài.
Thứ trưởng Lê Hoài Trung tham dự và phát biểu tại Phiên thảo luận mở Cấp cao trực tuyến của HĐBA LHQ do Tổng thống Tunisia Kais Saied, Chủ tịch HĐBA tháng 1/2021 chủ trì.
Trên cơ sở tư tưởng Hồ Chí Minh về hòa bình và hợp tác quốc tế – “giữ gìn hòa bình thế giới tức là giữ gìn lợi ích của nước ta”, triển khai chủ trương “Chủ động tham gia và phát huy vai trò tại các cơ chế đa phương, đặc biệt là ASEAN và LHQ” của Đại hội Đảng lần thứ XII và tinh thần Chỉ thị 25 ngày 08/08/2018 của Ban Bí thư về đẩy mạnh và nâng tầm đối ngoại đa phương đến năm 2030 (Chỉ thị 25), Việt Nam tham gia HĐBA LHQ với chủ trương đóng góp, tìm giải pháp cho các vấn đề hòa bình, an ninh chung, cũng là góp phần tạo dựng môi trường hòa bình, ổn định phục vụ phát triển đất nước.
Việt Nam đã đóng góp vào công việc chung của HĐBA với tinh thần độc lập, tự chủ, tích cực, trách nhiệm và cân bằng, thể hiện rõ bản lĩnh và bản sắc đối ngoại, kiên trì lập trường nguyên tắc, ủng hộ việc tuân thủ Hiến chương LHQ và luật pháp quốc tế, như tôn trọng độc lập, chủ quyền và toàn vẹn lãnh thổ của các quốc gia, hòa bình giải quyết tranh chấp, không sử dụng hoặc đe dọa sử dụng vũ lực trong quan hệ quốc tế trong xử lý nhiều vấn đề khu vực, qua đó cũng thể hiện ủng hộ đối với nhiều nước bạn bè truyền thống, đang phát triển và Không liên kết liên quan; đồng thời đề cao các nỗ lực, kinh nghiệm của Việt Nam trong quá trình tái thiết, phát triển đất nước và hội nhập quốc tế.
Chúng ta cũng đã xử lý khéo léo, thỏa đáng nhiều vấn đề phức tạp, có mâu thuẫn quan điểm giữa các nước trên tinh thần vừa khẳng định lập trường nguyên tắc độc lập, đề cao các nỗ lực chung, hướng tới tìm kiếm đồng thuận, vừa tránh rơi vào tình trạng chính trị hóa vấn đề hay sự đối đầu, chia rẽ giữa các bên. Theo tinh thần của Chỉ thị 25, Việt Nam đã tích cực đóng góp, đề xuất các sáng kiến và phấn đấu thể hiện vai trò trung gian, cầu nối trên một số vấn đề phức tạp, cũng như vai trò nòng cốt, dẫn dắt thông qua việc chủ trì tổ chức một số sự kiện để lại nhiều dấu ấn trên các vấn đề phù hợp với quan tâm, lợi ích của nước ta, khu vực và cộng đồng quốc tế.
Các điểm nhấn này không chỉ thể hiện trong Tháng Chủ tịch 1/2020 của Việt Nam với Thảo luận mở “Thúc đẩy tuân thủ Hiến chương LHQ trong duy trì hòa bình và an ninh quốc tế” với kỷ lục 111 diễn giả từ 106 quốc gia, thông qua Tuyên bố của Chủ tịch HĐBA đầu tiên đề cập riêng về việc tuân thủ Hiến chương LHQ và Cuộc họp về “Hợp tác giữa LHQ và các tổ chức khu vực và tiểu khu vực trong duy trì hòa bình và an ninh quốc tế: vai trò của ASEAN”, lần đầu tiên tạo diễn đàn trao đổi hợp tác giữa HĐBA và ASEAN.
Việt Nam đã có thêm nhiều hoạt động điểm nhấn xuyên suốt trong năm, nổi bật là việc lần đầu tiên Tổng Bí thư, Chủ tịch nước Nguyễn Phú Trọng, Thủ tướng Chính phủ Nguyễn Xuân Phúc, Chủ tịch Quốc hội Nguyễn Thị Kim Ngân, Phó Thủ tướng, Bộ trưởng Ngoại giao Phạm Bình Minh tham dự và phát biểu ghi hình tại các hoạt động cấp cao trong khuôn khổ Khóa họp 75 Đại hội đồng LHQ, khẳng định cam kết mạnh mẽ của Việt Nam đối với hợp tác đa phương, với vai trò trung tâm của LHQ, trong giải quyết các thách thức chung toàn cầu, trong đó có các thách thức về hòa bình, an ninh.
Đó cũng là hai sự kiện quan trọng được tổ chức theo hình thức trực tiếp kết hợp trực tuyến tại Hà Nội trong hai tháng cuối năm 2020 vừa qua. Cuộc họp 10 nước UVKTT đương nhiệm và 5 nước UVKTT mới được bầu[1] – cuộc họp đầu tiên trong khuôn khổ HĐBA mà Việt Nam đăng cai tổ chức, đã đóng góp thành công vào những nỗ lực tăng cường hợp tác và thúc đẩy các ưu tiên chung của các nước UVKTT, và Hội nghị quốc tế về Phụ nữ, hòa bình và an ninh[2] – sự kiện có quy mô toàn cầu nổi bật của năm 2020 với sự tham gia của hơn 400 đại biểu từ gần 90 quốc gia, nhiều tổ chức quốc tế liên chính phủ và phi chính phủ quan trọng.
Các nước đặc biệt ủng hộ và đánh giá cao nỗ lực, quyết tâm đăng cai các sự kiện nêu trên của Việt Nam trong bối cảnh đại dịch tiếp tục diễn biến phức tạp trên toàn cầu, cũng như vai trò chủ trì của Việt Nam trong việc xây dựng, thúc đẩy văn kiện “Cam kết hành động Hà Nội” với nội dung đề cao và thúc đẩy vai trò của phụ nữ trong mọi tiến trình hòa bình, hiện đã được gần 50 nước từ cả 05 châu lục tuyên bố đồng bảo trợ, sẽ được chuyển đến Chủ tịch ĐHĐ và HĐBA để lưu hành là tài liệu chính thức của LHQ.
Chúng ta cũng đã phát huy tốt “vai trò kép” là UVKTT HĐBA và Chủ tịch ASEAN năm 2020, góp phần thúc đẩy, đề cao đoàn kết, vai trò của ASEAN, đưa ASEAN đến với LHQ và HĐBA, cũng như cụ thể hóa một số cam kết tầm toàn cầu của ASEAN trong duy trì hòa bình, ổn định khu vực và quốc tế.
Có thể nói, Việt Nam đã hoàn thành tốt nhiệm vụ UVKTT HĐBA trong năm đầu tiên của nhiệm kỳ, đạt được các mục tiêu đã đề ra.
Trước hết, đó là góp phần tạo dựng và duy trì môi trường hòa bình, ổn định cần thiết và thuận lợi cho chính sự phát triển của nước ta.
Thứ ba, thành công của chúng ta tại HĐBA đã góp phần nâng cao hơn nữa vị thế của đất nước, tạo cơ sở thuận lợi tiếp tục triển khai đường lối đối ngoại của Đảng và Nhà nước.
Thứ tư, sự tham gia tích cực của các Bộ, Ban, ngành trong công tác HĐBA đã tạo cơ hội nâng cao năng lực, hiệu quả của bộ máy và đội ngũ cán bộ liên quan, lan tỏa những kiến thức, kinh nghiệm quý báu trong xử lý các vấn đề hòa bình – an ninh tại HĐBA.
Những nguyên nhân của thành công và phương hướng triển khai công việc trong năm tới
Nhìn lại quá trình tham gia HĐBA trong năm qua có thể rút ra những nguyên nhân thành công chính, là tiền đề thuận lợi để chúng ta tiếp tục phát huy trong năm 2021.
Thứ nhất, đó là nhờ kiên định đường lối đối ngoại độc lập, tự chủ, đa phương hóa, đa dạng hóa của Đảng và Nhà nước và sự quan tâm, tham gia và chỉ đạo sát sao của Lãnh đạo các cấp, nhất là Bộ Chính trị, Ban Bí thư, Thủ tướng Chính phủ, Lãnh đạo Bộ Ngoại giao.
Thứ hai, chúng ta đã có cơ chế phân cấp ra quyết định hiệu quả, phù hợp và sự tham gia chủ động, tích cực của các Bộ, ban, ngành trong cơ chế Tổ công tác liên ngành về HĐBA, luôn sẵn sàng thảo luận, trao đổi thông tin để nắm bắt tình hình và phối hợp chặt chẽ trong xử lý các vấn đề phức tạp.
Thứ ba, công tác thông tin, tuyên truyền được triển khai bài bản, nội dung phong phú, kịp thời đã góp phần cung cấp thông tin cập nhật về hoạt động của HĐBA LHQ; chuyển tải thông điệp rõ ràng và mạnh mẽ về chủ trương, đường lối đối ngoại, cam kết tham gia chủ động, tích cực, trách nhiệm của Việt Nam trong giải quyết các vấn đề chung của cộng đồng quốc tế; cũng như củng cố vững chắc niềm tin, sự lạc quan của các cán bộ, Đảng viên và quần chúng nhân dân đối với vị thế mới của đất nước.
Trong năm 2021, tình hình chính trị – an ninh thế giới và khu vực dự kiến còn tiếp tục diễn biến phức tạp, khó lường, tác động trực tiếp đến hoạt động của HĐBA, nhất là nguy cơ đại dịch Covid-19 cũng như cạnh tranh chiến lược nước lớn chưa có dấu hiệu suy giảm. Đây cũng là năm đầu tiên toàn Đảng, toàn dân và toàn quân ta nỗ lực triển khai thực hiện Nghị quyết Đại hội Đảng lần thứ XIII với những định hướng, mục tiêu lớn về phát triển kinh tế – xã hội giai đoạn 2021-2025 và đến năm 2030, tầm nhìn phát triển đất nước đến năm 2045.
Với tinh thần “đối tác vì hòa bình bền vững”, Việt Nam sẽ tiếp tục kiên định đường lối đối ngoại độc lập, tự chủ, nỗ lực thúc đẩy đối thoại, giảm căng thẳng, đối đầu, tìm giải pháp công bằng, hợp lý cho các vấn đề hoà bình, an ninh khu vực và quốc tế trên cơ sở tôn trọng luật pháp quốc tế, Hiến chương LHQ; đồng thời, chúng ta cũng cần theo dõi sát tình hình, đề xuất các điều chỉnh chính sách phù hợp trước các diễn biến mới có thể phát sinh.
Tháng Chủ tịch HĐBA lần thứ hai của Việt Nam (4/2021) sẽ là điểm nhấn về sự tham gia của Việt Nam tại HĐBA trong năm 2021, với thêm nhiều đóng góp có ý nghĩa và thực chất về cả nội dung và hoạt động.
Trên thực tế, công tác chuẩn bị cho năm 2021 nói chung và tháng 4/2021 nói riêng đã được khởi động từ trước khi Việt Nam chính thức bắt đầu nhiệm kỳ UVKTT HĐBA, từ khâu nghiên cứu cơ bản, lên ý tưởng, đến xây dựng kế hoạch triển khai cụ thể để thúc đẩy hơn nữa các quan tâm, ưu tiên về tăng cường chủ nghĩa đa phương với vai trò trung tâm của LHQ và các tổ chức khu vực; tái thiết hậu xung đột trong đó có khắc phục hậu quả bom mìn; hoạt động gìn giữ hòa bình; bảo vệ thường dân trong xung đột vũ trang; phụ nữ, hòa bình và an ninh; trẻ em trong xung đột vũ trang; an ninh và biến đổi khí hậu.
Thành tựu của 35 năm đổi mới, thế và lực của đất nước ngày càng lớn mạnh, cùng với những kết quả tích cực đã được ghi nhận trong năm 2020 là cơ sở vững chắc để ta tiếp tục đẩy mạnh tham gia HĐBA một cách chủ động, tích cực và đóng góp tích cực trong năm thứ hai của nhiệm kỳ UVKTT 2020-2021, gặt hái thêm nhiều thành công vì mục tiêu bảo vệ, thúc đẩy lợi ích quốc gia – dân tộc, đồng thời đóng góp cho sứ mệnh chung duy trì hòa bình, an ninh khu vực và quốc tế.
[1] Cuộc họp có chủ đề “Nỗ lực chung vì HĐBA hiệu quả: Kinh nghiệm và Bài học cho các nước UVKTT HĐBA”, diễn ra từ ngày 25-26/11/2020.
[2] Hội nghị có chủ đề “Tăng cường vai trò của phụ nữ trong xây dựng và củng cố hòa bình: Từ cam kết đến kết quả”, diễn ra từ ngày 7-9/12/2020.